تماس با واحد فروش
۰۲۱-۱۲۳۴۵
آشنایی با اصطلاحات کاربردی در بازار آهن‌آلات، استیل و سایر فلزات
مقدمه
در خرید و فروش آهن‌آلات و به‌ویژه در کارگاه‌های ماشین‌کاری، اصطلاحاتی بین فروشندگان، خریداران و تراشکاران رایج است که درک درست آن‌ها از خطا در سفارش، دوباره‌کاری و اختلاف وزنی جلوگیری می‌کند. بسیاری از این واژه‌ها در زبان روزمره بازار استفاده می‌شوند، اما هرکدام معنا و کاربرد فنی دقیقی دارند.
در این مطلب از نوژان با مفاهیم کلیدی مانند سایز ناتمام، سایز تمام‌شده، بندیل و چند اصطلاح مهم دیگر آشنا می‌شویم.
تفاوت سایز ناتمام و سایز تمام‌شده
سایز ناتمام (Rough Size)
«سایز ناتمام» یا همان ابعاد خام، به اندازه قطعه قبل از ماشین‌کاری گفته می‌شود؛ یعنی قطعه‌ای که هنوز تراش، کف‌تراشی یا پرداخت نهایی روی آن انجام نشده و مقداری «اضافه‌تراش» (Stock Allowance) برای رسیدن به ابعاد دقیق روی آن لحاظ شده است. در واقع، سایز ناتمام بزرگ‌تر از سایز نهایی مورد نیاز است تا پس از براده‌برداری و پرداخت نهایی، قطعه دقیقاً به ابعاد طراحی برسد.
مثال:
اگر قطعه تمام‌شده شما باید ابعاد 400×100×15 میلیمتر داشته باشد، معمولاً ورق یا پلیت را با سایز حدود 410×110×16 میلیمتر خریداری می‌کنند تا بعد از ماشین‌کاری، اندازه دقیق حاصل شود.
مقدار اضافه‌تراش معمول (بر اساس نوع برش):
| روش برش | مقدار اضافه‌تراش پیشنهادی در هر طرف |
|---|---|
| برش لیزر | ۲ تا ۵ میلیمتر |
| برش گیوتین | ۱ تا ۲ میلیمتر |
| سنگ‌زنی دقیق یا CNC | ۰.۳ تا ۱ میلیمتر |
| کف‌تراشی ورق ضخیم | حدود ۰.۵ تا ۱ میلیمتر در ضخامت |
سایز تمام‌شده (Finished Size)
«سایز تمام‌شده» به ابعاد نهایی و دقیق قطعه پس از انجام تمام مراحل ماشین‌کاری گفته می‌شود؛ همان اندازه‌ای که در نقشه فنی مشخص است و باید با تلرانس‌های طراحی مطابقت داشته باشد. این ابعاد معمولاً در کنترل نهایی (Final Inspection) اندازه‌گیری و تأیید می‌شود.
بندیل (Bundle)
بندیل به بسته‌ای از شاخه‌های فلزی (مثل میلگرد، نبشی یا پروفیل) گفته می‌شود که با تسمه فلزی یا پلاستیکی به هم بسته شده‌اند. هدف از بندیل‌کردن، سهولت در حمل، شمارش و بارگیری است.
وزن هر بندیل معمولاً بین ۲ تا ۵.۵ تُن است.
تعداد شاخه‌های داخل هر بندیل به سایز مقطع بستگی دارد (مثلاً میلگرد ۱۲ معمولاً حدود ۱۸۰ شاخه در هر بندیل دارد).
در خریدهای تناژی، قیمت معمولاً بر مبنای وزن بندیل محاسبه می‌شود نه تعداد شاخه.
وزن نظری و وزن باسکولی
وزن نظری: وزنی است که بر اساس جداول استاندارد (ابعاد × چگالی × طول) محاسبه می‌شود.
وزن باسکولی (عملی): وزن واقعی کالا هنگام توزین در باسکول است.
اختلاف باسکول: تفاوت وزن مبدا و مقصد به‌دلیل خطای دستگاه، رطوبت، تاب قطعه یا آلودگی سطح ایجاد می‌شود و در محدوده چند کیلوگرم قابل‌قبول است.
در خریدهای عمده، تسویه معمولاً بر اساس وزن باسکولی انجام می‌شود.
طول آزاد
اصطلاح «طول آزاد» زمانی استفاده می‌شود که خریدار قطعه‌ای با طول غیر استاندارد کارخانه سفارش دهد. مثلاً تیرآهن معمولاً در شاخه‌های ۶ متری عرضه می‌شود، اما اگر مشتری طول ۴.۵ یا ۲.۷ متری بخواهد، فروشنده آن را برش می‌زند و با هزینه‌ی برش مجزا تحویل می‌دهد. در این حالت، قیمت‌گذاری معمولاً بر اساس وزن واقعی قطعه قبل از برش (باسکولی) انجام می‌شود.
ته‌ورق یا ته‌بار
به قطعات باقی‌مانده از برش سفارش‌های قبلی گفته می‌شود. ته‌ورق‌ها معمولاً ابعاد نامتعارف یا گوشه‌برش‌خورده دارند، اما برای کارگاه‌ها و پروژه‌های کوچک مقرون‌به‌صرفه هستند چون با تخفیف فروخته می‌شوند. در خرید ته‌ورق باید به تابیدگی، زنگ‌زدگی و کیفیت لبه‌ها دقت کرد.
تاب داشتن، کج‌بری و ایر داشتن در آهن‌آلات،استیل و فولاد
یکی از نکاتی که هنگام خرید ورق‌های فولادی باید به آن توجه کرد، دقت ابعادی و تختی ورق است. در بازار آهن‌آلات اصطلاحاتی مانند تاب داشتن، کج‌بری و ایر داشتن برای توصیف ایرادات فیزیکی ورق به‌کار می‌رود:
تاب داشتن: یعنی ورق به‌صورت کامل تخت نیست و در طول یا عرض خود خمیدگی دارد. این مشکل معمولاً به‌دلیل خنک‌کاری غیریکسان در نورد یا انبارداری نادرست ایجاد می‌شود.
کج‌بری: زمانی است که خط برش ورق با لبه‌ی مرجع زاویه دارد یا کاملاً صاف نیست. این ایراد بیشتر در برش‌های دستی یا دستگاه‌های قدیمی دیده می‌شود و می‌تواند در هنگام برش دقیق یا مونتاژ مشکل‌ساز شود.
ایر داشتن (Edge Deviation / Camber): یعنی عرض دو سر ورق با هم برابر نیست؛ مثلاً یک سر ورق ۱۰۰۰ میلیمتر و سر دیگر ۱۰۰۵ میلیمتر است. این اختلاف عرض معمولاً در اثر تنظیم نادرست دستگاه برش یا فرسودگی تیغه‌ها ایجاد می‌شود و در بازار به‌صورت عامیانه گفته می‌شود «ورق ایر داره».
این ایرادات اگرچه ممکن است در نگاه اول جزئی به نظر برسند، اما در تولید قطعات دقیق یا عملیات برش CNC می‌توانند موجب افزایش پرت متریال و هزینه ماشین‌کاری شوند. برای جلوگیری از این موارد، هنگام خرید حتماً وضعیت تختی و دقت برش ورق را بررسی کنید و در صورت نیاز از فروشنده بخواهید ورق‌های فابریک و کنترل‌کیفی‌شده ارائه دهد.
سبک و سنگین
در مقاطع فولادی مثل لوله و پروفیل، اصطلاح «سبک» و «سنگین» به ضخامت واقعی نسبت‌به استاندارد اشاره دارد.
سبک: ضخامت کمتر از جدول کارخانه؛ وزن پایین‌تر و قیمت ارزان‌تر.
سنگین: ضخامت بالاتر از جدول؛ وزن بیشتر، مقاومت بالاتر و قیمت گران‌تر.
فابریک، نوردی و ترانس
فابریک: محصول مستقیم کارخانه با ترکیب شیمیایی و ابعادی کنترل‌شده (مثل میلگرد ذوب‌آهن اصفهان).
نوردی: از ذوب ضایعات تولید می‌شود، تلرانس وزنی و ترکیب آن متغیر است.
ترانس: چهارپهلو یا گردی که سطح آن پولیش و صیقلی شده و برای قطعات دقیق ماشین‌کاری استفاده می‌شود.
تحویل کارخانه و تحویل بنگاه
تحویل درب کارخانه: قیمت بدون هزینه‌ی حمل، بارگیری از کارخانه.
تحویل بنگاه: کالا از کارخانه به انبار فروشنده منتقل شده و قیمت شامل هزینه حمل تا بنگاه است.
در معاملات روزمره معمولاً قیمت‌ها به‌صورت «تحویل بنگاه تهران» اعلام می‌شود مگر خلافش قید شده باشد.
نکات اجرایی برای سفارش قطعات با ماشین‌کاری
ابتدا ابعاد تمام‌شده را مطابق نقشه فنی مشخص کنید.
سپس با توجه به روش برش و نوع ماشین‌کاری، میزان اضافه‌تراش را تعیین کرده و سایز ناتمام خرید را محاسبه کنید.
برای برش لیزر، اضافه‌تراش بیشتری در نظر بگیرید؛ برای سنگ‌زنی دقیق، کمتر.
ضخامت ورق را نیز با کمی تلرانس مثبت انتخاب کنید تا پس از کف‌تراشی به ضخامت نقشه برسید.
جمع بندی نوژان
شناخت دقیق اصطلاحات کارگاهی در بازار آهن‌آلات، استیل و فلزات باعث کاهش خطا در سفارش و صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود. تفاوت بین سایز ناتمام و سایز تمام‌شده یکی از نکات کلیدی در خرید مواد اولیه برای ماشین‌کاری است.
پیشنهاد می‌شود هنگام ثبت سفارش در نوژان یا سایر تأمین‌کنندگان، مواردی مثل نوع تحویل، وضعیت بندیل و ابعاد دقیق نهایی را حتماً مشخص کنید تا کالای تحویلی کاملاً مطابق نیاز فنی شما باشد.
اگر به صنعت آهن آلات،استیل و فولاد علاقه دارید، مقالات زیر را هم از دست ندهید 
🔗کجاها می‌توان به جای استیل 304 از استیل 430 استفاده کرد؟
🔗انواع لوله فولادی در صنعت ایران – از درزدار تا مانیسمان و اسپیرال